آرمان امروز: تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور به طور قابل توجهی افزایش یافته و در سال ۲۰۲۲ به ۱۸۵ هزار نفر رسید که نسبت به ۲۵ سال گذشته پنج برابر شده است. بسیاری از این دانشجویان رشته‌های علوم انسانی را در کشورهای پیشرفته مانند ایالات متحده، کانادا، انگلستان و فرانسه انتخاب می‌کنند. علاوه بر این، گزارش بانک جهانی دو سال پیش نشان داد که مهاجرت نیروی انسانی بیش از ۵۰ میلیارد دلار ضرر مالی به ایران وارد کرده است؛ عددی که حتی از صادرات نفتی ایران در سال‌های گذشته نیز بیشتر است.
«ما الان بچه‌هایی تربیت می‌کنیم که فکرشان به خارج است. هنر این نیست که نخبه تربیت کنیم و به آمریکا بفرستیم.»
این سخنان رئیس جمهوری، مسعود پزشکیان در آیین تجلیل از معلمان نمونه کشوری چنان دمیدن بر آتش زیر خاکستری بود که هر از چندی زبانه می‌کشد و باز فرو می‌نشیند، اما این فرونشستنش به معنای نبود یا حتی کم شدن از بار این حقیقت نیست که بخش بزرگی از دانشجویان، نخبگان و فارغ التحصیلان ایرانی بیش از همیشه به رفتن فکر می‌کنند و گاه حتی رفتن به هر بها و قیمتی!
خسارت سنگین مهاجرت به اقتصاد
در این بین هر چند که کیهان یا بسیاری از هم فکرانش سعی کنند بر روی موضوع مهاجرت ایرانیان یا تلاششان سرپوش بگذارند، اما مهاجرت نیروی انسانی دغدغه این روز‌های بسیاری از مسئولان کشور است؛ اتفاقی که دستکم ۵۰ میلیارد دلار به اقتصاد ایران صدمه وارد کرده است.
روز ۸ اردیبهشت سال جاری رویداد «رَج» در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد. در این رویداد اعلام شد که بین سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، نرخ مهاجرت در ایران ۱۴۱ درصد افزایش یافت که سهم زیادی از این مهاجرت‌ها مربوط به نسل جوان است که به دنبال فرصت‌های بهتر زندگی و تحصیل در خارج از کشور هستند.
در این میان، تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور نیز به طور قابل توجهی افزایش یافته و در سال ۲۰۲۲ به ۱۸۵ هزار نفر رسید که نسبت به ۲۵ سال گذشته پنج برابر شده است. بسیاری از این دانشجویان رشته‌های علوم انسانی را در کشورهای پیشرفته مانند ایالات متحده، کانادا، انگلستان و فرانسه انتخاب می‌کنند.
علاوه بر این، گزارش بانک جهانی دو سال پیش نشان داد که مهاجرت نیروی انسانی بیش از ۵۰ میلیارد دلار ضرر مالی به ایران وارد کرده است؛ عددی که حتی از صادرات نفتی ایران در سال‌های گذشته نیز بیشتر است.
مهاجرت نیروی انسانی یکی از پدیده‌های پیچیده اقتصادی است که در چند دهه اخیر به خصوص در کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، رشد چشمگیری داشته است. این پدیده به ویژه زمانی که با خروج نخبگان علمی، فرهنگی و اقتصادی همراه باشد، می‌تواند تبعات منفی جدی برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد. در این گزارش، اثرات مهاجرت نیروی انسانی بر اقتصاد ایران بررسی می‌شود و پیشنهادهایی برای کاهش این روند و حفظ منابع انسانی ارزشمند کشور ارائه خواهد شد. طبق گزارشات اخیر، مهاجرت دانشجویان ایرانی در سال‌های اخیر با شتاب فزاینده‌ای افزایش یافته است. تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور در سال ۲۰۲۲ به ۱۸۵ هزار نفر رسید که نسبت به ۲۵ سال گذشته پنج برابر شده است. این افزایش در حالی رخ داده که عمده دانشجویان ایرانی به کشورهای پیشرفته‌ای چون ایالات متحده، کانادا، انگلستان و فرانسه می‌روند و رشته‌های علوم انسانی را برای تحصیل انتخاب می‌کنند.
دلایل مهاجرت نخبگان ایرانی
مهاجرت نیروی انسانی از ایران دلایل مختلفی دارد. یکی از اصلی‌ترین عوامل، بهبود شرایط تحصیلی و شغلی در کشورهای پیشرفته است. این کشورها به دلیل امکانات بهتر، فرصت‌های شغلی جذاب‌تر، و امنیت اجتماعی بیشتر برای بسیاری از ایرانیان به مقصدی وسوسه‌انگیز تبدیل شده‌اند. علاوه بر این، بسیاری از دانشجویان ایرانی به دلیل محدودیت‌ها و مشکلات اقتصادی داخلی، از جمله نرخ بالای تورم و مشکلات بازار کار، به فکر مهاجرت هستند.
یکی دیگر از دلایل اصلی مهاجرت، نبود فرصت‌های مناسب برای رشد و پیشرفت در داخل کشور است. بسیاری از نخبگان و فارغ‌التحصیلان در ایران به دلیل محدودیت‌ها و بوروکراسی‌های سنگین، از ادامه فعالیت‌های علمی، پژوهشی و شغلی در کشور خود ناامید می‌شوند و ترجیح می‌دهند در خارج از کشور از استعدادهای خود بهره‌برداری کنند.
تأثیرات مهاجرت بر اقتصاد کشور
یکی از اثرات منفی مهاجرت نیروی انسانی، کاهش سرمایه انسانی کشور است. این مسئله به ویژه در بخش‌هایی همچون آموزش، پژوهش و فناوری تأثیرات منفی گسترده‌ای به همراه دارد. ایران به عنوان یک کشور با تاریخچه غنی علمی و فرهنگی، همواره نیازمند نخبگان و متخصصان خود برای رشد و توسعه در زمینه‌های مختلف بوده است. اما مهاجرت بی‌رویه این افراد موجب کاهش کارایی و تولید علم در داخل کشور خواهد شد.
از سوی دیگر، مهاجرت نخبگان به کشورهای پیشرفته باعث از دست دادن منابع مالی و سرمایه‌های انسانی می‌شود که می‌توانستند در پروژه‌های تحقیقاتی، صنعتی و اقتصادی داخل کشور به کار گرفته شوند. این مسئله منجر به کند شدن روند پیشرفت اقتصادی و علمی ایران خواهد شد.
راهکارهای کاهش مهاجرت نیروی انسانی
برای مقابله با این بحران، لازم است سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی جدیدی اتخاذ شود تا شرایط بهتری برای نخبگان و جوانان ایرانی فراهم گردد و از مهاجرت بی‌رویه جلوگیری شود. در اینجا چند پیشنهاد برای کاهش مهاجرت نیروی انسانی و حفظ نخبگان در داخل کشور ارائه می‌دهیم:
ایجاد فرصت‌های شغلی و اقتصادی جذاب: یکی از مهم‌ترین راهکارها، فراهم کردن فرصت‌های شغلی مناسب و ارزشمند در داخل کشور است. دولت باید با ایجاد مشوق‌های اقتصادی و حمایت از صنایع دانش‌بنیان و نوآورانه، فضای کارآفرینی و اشتغال را در داخل کشور ارتقا دهد.
توسعه امکانات آموزشی و پژوهشی: افزایش کیفیت آموزش و پژوهش در داخل کشور، به ویژه در رشته‌های فنی و مهندسی، می‌تواند یکی از عوامل مهم در کاهش مهاجرت باشد. این امر نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌های علمی و فناوری است. تشویق به بازگشت نخبگان مهاجر: ایجاد برنامه‌هایی برای بازگشت نخبگان ایرانی به کشور می‌تواند به عنوان یک راهکار موثر در کاهش مهاجرت مطرح شود. دولت باید امکانات و شرایط مناسبی برای بازگشت نخبگان فراهم کند تا آنها بتوانند به راحتی در کشور خود فعالیت‌های علمی و اقتصادی خود را از سر بگیرند. تقویت امنیت اجتماعی و اقتصادی: کاهش تورم، ایجاد ثبات اقتصادی و بهبود سطح زندگی می‌تواند انگیزه‌های مهاجرت را کاهش دهد. اگر مردم احساس کنند که آینده‌ای روشن در داخل کشور دارند، احتمال مهاجرت آنها کاهش خواهد یافت.
تقویت روابط بین‌المللی و همکاری‌های علمی: ایجاد برنامه‌های همکاری علمی بین ایران و کشورهای پیشرفته، می‌تواند فرصتی برای نخبگان فراهم آورد تا بدون نیاز به مهاجرت، در پروژه‌های بین‌المللی مشارکت کنند و در عین حال در داخل کشور خود باقی بمانند. مهاجرت نیروی انسانی از ایران یک چالش جدی برای اقتصاد کشور است که خسارات مالی زیادی به همراه دارد. برای مقابله با این روند، نیاز به یک تحول اساسی در سیاست‌های اقتصادی، آموزشی و اجتماعی کشور است. ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب، بهبود کیفیت زندگی و تقویت زیرساخت‌های علمی می‌تواند از مهاجرت نخبگان جلوگیری کرده و شرایط بهتری برای رشد و توسعه کشور فراهم آورد.
